Disner Geto

Rafael Memches and Zalman Elkind

The Disne Book of Remembrance, Page 181

Fn yar 1939 iz Disner geven unter der makht fun ratnverband. Ven s'hat zikh angehoybn di milchamah tsvishn Rusland un Daytshland, dem 22.6.41, iz Disne geven fun di ershte shtet, vas iz gevarn okupirt durkh di natsis. A tayl fun der yidisher bafelkerung, di merhayt yungnt, hat farlazn zayere haymen un zaynen avek in der velt zukhn a makom miklat.

Di merhayt yidn, iber drey toysnt mentshn, velkhe zaynen farblibn in Disne, zaynen durkh di Daytshn kontsentrirt gevarn in a geto, vas hat zikh gefunen oyf Polotsker Gas mit ire geslekh un a halbe Gluboker Gas, oyf Zadisienke. Dort habn gelebt iber 40 man in a shtub.

Glaykhtsaytik iz geven a bafel fun di natis, az in Disner geto zoln arayngetribn vern ale yidn, velkhe habn gelebt in di arumike derfer un di, velkhe habn zikh oysbahaltn tsaytvaylik in derfer bay bakante poyerim.

Ven s'iz geshafn gevarn der geto habn di Daytshn bashtimt finf mentshn, b-rosh mit Nachum Rokhlin, (fun Plon), als a yudnrat, oyf velkhe s'iz gelegn di flikht oystsufirn ale bafeln fun der Daytsher komendantur. In der tsayt fun geto habn yidn nisht gehat kayn rekht tsu farlazn di oybn dermante gasn, afilu aribergeyn di gas un geyn koyfn produktn oyfn mark tsum lebn.

Bald vi Disne iz gevarn okupirt durkh di merder, habn zay farbrent ale botei-midroshim, vas habn zikh gefunen oyf der tsveyter zayt fun shtat, d.h. nisht oyf der teritorie, vu s'hat zikh gefunen der geto. Sakh hacol zaynen farbrent gevarn 6 botei-midroshim.

Di yidishe bafelkerung fun Disne hat gelebt in noyt un payn un in nisht higienishe badingungen.

Di Daytshe rutzachim flegn yedn tag, durkh dem yudnrat, nemen mentshn oyf tsvangs-arbet, nisht batsalndik kayn ayn groshn un flegn shlagn bay der arbet. Iberhoypt flegn zay oysklaybn sheyne, yunge meydlekh un getsvungen zay raynikn mit di hent di optritn. Zeyer oft flegn di Daytshn fodern durkh dem yudnrat vareme klaydung for zayer armey: gold un zirung. Shtendik habn zay gedroht, oyb es veln nisht vern oysgefirt zayere bafeln, veln zay nemen yidn oystshisn.

In der tsayt fun geto habn di kinder zikh nisht belernt, vayl s'iz nisht geven derloybt tsu bazukhn di shul. In der tsayt fun geto zaynen geven fil, velkhe habn nisht gehat kayn ekzistents tsum lebn. Mit der hilf fun yudnrat flegt men tsunoyfklaybn produktn bay di farmeglekhe un tsutayln das tsvishn di, velkhe habn bclal nisht gehat kayn zakh. Farshteyt zikh, az das hat nist geklekt for ale noytike un a sach fun di noytbaderftike flegn shtarbn fun hunger.

In yar 1942, shabat hagadol, habn di Daytshn oysgeklibn 30 yidn un oysgeshosn derfor, vayl bay dem gebits-komisar iz gefaln der zun oyfn front. Azoy zaynen oysgeshosn gevarn fil yidn in ale shtet un shtetlekh, vas habn gehert tsum Gluboker gebit.

Nakkhn dermordn di oybn dermante 30 yidn, habn zikh farshprayt klangen, az in di arumike shtetlekh, vi Prozoroki, Ziavki, un Luzshki, hat men likvidirt di getos. In Disner geto zaynen organizirt gevarn grupes fun yugntlekhe, velkhe habn gedarft shteyn oyf der vakh un tsu visn gevn der bafelkerung vegn ankum fun der Daytsher "Zonderkomande", vas hat zikh farnumen spetsiel mit farnikhtn di getos.

p. 182

Dem 15tn yuni 1942, dem ershtn tag in chodesh tamuz, 3 azayger fortag, hat men bamerkt vi Daytshe gendarmerie un politsay ringlen arum dem geto. S'iz bald alarmirt gevarn un in geto hat zikh angehoybn a bahalah. Fil fun der bafelkerung hat angehoybn tsu antloyfn. Di, veemen s'hat zikh nisht ayngegebn tsu antloyfn, habn di Daytshe merder tsunoyfgezamelt oyfn zamd (dort vu s'iz geven der beit-olamin fun di gefalene in yar 1812), m'hat zay getsvungen oysgraben tsvey groyse griber, ahin hat men zay gefirt grupnvayz, oysgeleynt in rayn un dermordet. M'hat zay gefirt in di untershte vesh, cdei tsu bazukhn, tsi s'is nisht faran bay zay kayn gold un tsirung.

Avraham Faykin hat angehoybn antloyfn, shisndik fun a revolver tsu a politsiant. Aber er iz gevarn dershosn baym antloyfn. Tsile Yaktan hat bashpign a Daytshe ofitsir zagndik im, az azoy vi zay shisn oys di yidn, veln zay oykh oysgeshosn vern.

Azoy iz likvidirt gevarn der yidisher yeshuv fun Disne. Di yugnt hat nisht gehat di meglekhkayt tsu antloyfn fun geto for der likvidatsie, vayl zay habn more gehat, az tsulib dem vas zay veln antloyfn, vet men oysshisn zayere eltern un di gantse bafelkerung.

--

^