Di Tetikayt fun der Farvaltung

The Disne Book of Remembrance, Page 6

In der tsveyter velt-milchamah hat di natsishe bestie farvandlt di bazetste lender in a gigantishn beit hakvarut fun dem ayrapeishn yidntum. S'zaynen apgevisht gevarn alte, bliendike yidishe kehilot, velkhe zaynen geven der makor fun unzer gayst un chachama. Farshnitn un faryatom't iz geblibn das yidishe folk, vas hat farlarn zayn tayerstn dritl, un di klayne reshtlekh fun der shreklekher katastrofe, velkhe s'habn zikh geratevet al-pi-nes, zaynen tsuzayt un tsushprayt in ale lender fun der velt. Zay habn gebrakht mit zikh di erinerungen fun di ummenshlikhe laydn in di kontsentratsie lagern, bunkers un velder un oykh di groyse libe un benkshaft nakh der alter yidisher haym un ire mentshn, velkhe zayner azoy unberakcmaniutdik farnikhtet gevarn durkh di Hitlerishe rutzachim. At di libe un farbundenhayt mit der alter haym hat tsuzamengebrakht di sharit haplitah in lendsmanshaftn mit a beshutafut'diker fargangenhayt un gemaynzamer shtrebung tsu gegnzaytiker hilf.

Oykh di Disner yidishe kehilah iz apgevisht gevarn fun der erd. Un di reshtlekh, nakh dem, vi zay zaynen durkhgegangen shevah madori gehenom, havn zikh farzamlt in zayer merhayt in Yisrael un a klenere tayl in Amerike. Zay zaynen organizirt in tsvey landsmanshaftn: in Yisrael als Irgun Yotsei Disnah v-ha-Savivah un in di Faraynikte Shtatn als United Disner Benevolent Association. Biz 1959 hat di Disner landsmanshaftn in Yisrael zikh apgegebn nar mit organizirn an azcharah ayn mal in yar, dem yahrzayt nakhn umkum fun unzere haylike kadushim in Disner geto,--a tag nakh rosh khodesh tammuz--man flegt zikh tsunufklayben, oyshern dem Kaddish un Al mi-lo rachmayim, oysvaynen das bitere herts un fanandergeyn zikh. Kayn konstruktive arbet, vi hilf far di naye olim, halvaot, hilf mit an atzah, aynordenen oyf arbet, fareyivikn dem andenk fun Disne far di komedike dorot--das alts iz biz 1959 nit geton gevarn. Di Disner Landsmanshaftn iz afilu nit geven registrirt in dem bukh fun di voyltetike organizatsies bay der Yisrael'diker administratsie. S'iz oykh nit oysgearbet gevarn kayn yuridisher statut fun der lendsmanshaft.

Ershte in 1959, az s'iz oysgeklibn gevarn a naye farvaltung in dem tsuzamenshtel fun: Shalom Mints--Forzitser, Dr. Aharon Beilin, Vitseforzitser, Zvi Meiri (gevezener Berl Milnder)--sekretar, Yehudah Zamir (Smirin)--kasir, Rafael Rashaf (Risyevich), Moshe Sushkovich, Nina Smushkin, Avramzon Fishl, Shalom Tsirlin un Dod Bliachman--mitglider fun farvaltung (shpeter iz nokh tsugekomen Gershon Zeidl obm.). Hat men angebondn an engern kontakt mit alts lendslayt in land un men iz tsugetratn tsu a brayterer gezelshaftlekher arbet: m'hat zikh farbundn mit der United Disner in Amerike, men hat geholfn aynordenen Disner, velkhe zaynen in yene yarn gekumen in land fun hyntr dem ayzernem farhang, me hat ayngeordnet purim-un-chanukah-avntn, oyf velkhe unzere landslayt flegn oystoyshn erinerungen fun der alter haym, un azoy arum hat zikh geshafn di farbundenhayt fun di chaverim mit zayer farvaltung. Di farvaltung iz gevarn an adres far yeder Disner, velkher s'hat zikh genoytikt in hilf oder an atsah In yeder simkhah bay a Disner flegt zikh shtendik bataylikn a fartreter fun der farvaltung mit a shayner matnah.

Als ir hoypt-oyfgave hat shtendik di farvaltung batrakht das fareyvikn dem andenken fun der yidisher Disne. Mir havn zikh apgegevn a genoyen din v-cheshbon, az mir zaynen der letster dor, vas oyf im ligt der hayliker flikht avektsushteln a lebedike matsbeah nakh unzer shtat, nit fun shtayn oder metal, nor in form fun a lebedik vert. Tsu unzer mazal habn zikh gefunen in der farvaltung feike un bagabte chaverim, velkhe habn nit gekargt zayere coakhot un tsayt, cdei tsu farvirklekhn di haylike tsovah fun dedenken.

Es zaynen mit der tsayt aroys fun der aktiver arbet cimat ale chaverim Kh. Mints hat rezignirt fun zayn amt als forzitser un anshtat im iz oysgeklibn gevarn Dr. Aharon Beilin. Mir zayne geblibn a klayn heyfele idealisten--3 in gantsn: Dr. Aharon Beilin, Shalom Tsirlin un Yehudah Zamir,--vas habn bashlosn oystsufiln di oyfbabe bizn sof. Zay komt nit kayn dank, aber s'iz tsu bavnundern zayer akshanut un oysdoyer, nit kukndik oyf di shverikaytn tsu zamlen material un mitlen un trots der glaykhgiltiker batsiung mi-tsad di chaverim, iz zay gelungen tsu shafn a getrayen bild fun unzer Disne, vu s'hat gelebt, zikh gefrayt un shpeter gevaynt biz tsum bitere sof.

Oyser dem dazikn bukh, velkhn di farvaltung hat dem cavod ibertsugebn in di hend fun unzere landslayt, hat zi nit farnakhlesikt oyck andere formen fun andenken. Mir habn oyfgeshtelt a matzbeah-tafel nakh unzer Disne in dem martirer-keler oyfn Har-Zion in Yerushalayim. Der tavl iz anthilt gevarn dem 27-sten oktober 1959 (25 b-Tishri TSh'Ch) in anveznhayt fun a groysn olam Disner, velkhe zaynen gekumen spetsiel keyn Yerushalayim fun ale ekn un vinklen fun land, cdei zikh tsu bataylikn in ir enthilung. In der matsbeah iz ayngeboyt a kestl fun marmor, in velkher s'ligt a format-megillah mit di nemen fun di kadushim. Das iz der format, fun velkhen Kh. Yehudah Zamir lezt for ayf ayner fun di azkharot di nemen fun di umkekumene (an oyfname in bukh).

Tsum sof kan ikh barikhtn, un das iz mir an angenemer chov tsu tan, az b-at mayn bazukh in New York hab ikh zikh dort getrofn mit unzere Disner landslayt un das prezident fun United Disner Her Nathan Abramzon. Ikh hab zikh gefilt tsvishn zay vi in der haym, in Disne. Ikh hab zikh zeyer gefroyt un geklibn a sach nachat pen zayer hartsiker batsiung tsu der idee fun bukh un tsu mir als dem forzitser fun der Disner-Yisrael'diker landsmanshaft. S'kumt a groysn un hartsikn yashar coach dem prezident Nathan Abramson, vayl a dank zikh energie un ebertsaygungsfeikayt hat unz di United Disner oysgeholfn mit a tayl fun di hotsaot tsum aroysgen dem bukh.

Oykh kumt a dank dem chaver Nekhman Ayzenberg, mit vemen mir zaynen geven di gantse tsayt in an engn kontakt un velkher s'hat baraykhrt dem bukh mit bilder, oyfnamen un zichronot.

Gebentsht zoln zayn di ale, vas habn tsugeleygt a hant un a pleytse tsu der hayliker arbet fun gedenken!

Dr. Aharon Beilin--Forzitser

--

^